Om dat te beantwoorden, moeten we echt definiëren wat coeliakie is.
Coeliakie is een vrij veel voorkomende aandoening, die echter vaak verkeerd wordt begrepen, zelfs door de mensen die ermee te maken hebben. Coeliakie is in de kern een auto-immuunziekte, waarbij het lichaam negatief reageert op een voedselproteïne, gluten genaamd. Bij coeliakiepatiënten valt het lichaam in aanwezigheid van gluten de eigen dunne-darmcellen aan, wat leidt tot ontstekingen en een onvermogen om voedingsstoffen van welke aard dan ook op te nemen.
Gluten in zijn natuurlijke vorm komen slechts in drie granen voor – tarwe, gerst en rogge. Deze drie granen komen echter zeer veel voor in de westerse keuken, in het meeste brood, bier, gebak, ontbijtgranen en zelfs als verdikkingsmiddel in kant-en-klaarmaaltijden en sauzen.
Wat is het verschil tussen coeliakie en tarweallergie of tarwe-intolerantie?
Coeliakie verschilt van tarwe-allergie zowel in de symptomen (zie hieronder) als in de oorzaken.
Coeliakie is een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem van het lichaam het eigen gezonde weefsel aanvalt. Wanneer gluten in de darmen worden opgenomen, registreert het immuunsysteem de gluten en de darmen zelf als gevaarlijk. Dat resulteert in ernstige irritatie en de symptomen, die een of alle van de volgende kunnen omvatten:
- constipatie
- indigestie
- flatulentie en een opgeblazen gevoel
- pijn of ongemak in de onderbuik
- diarree, die vaak een bijzonder onaangename geur met zich meebrengt
Deze ‘eerstelijns’ symptomen kunnen secundaire symptomen veroorzaken, zoals:
- ondervoeding en vermoeidheid door gebrek aan voedingsstoffen
- snel gewichtsverlies
- dermatitis herpetiformis – een soort jeukende huiduitslag
- spraak-, evenwichts- en coördinatieproblemen, zoals ataxie
Als de ziekte een jong kind treft, kan het ook last krijgen van een vertraagde puberteit en een trage groei, omdat het de voedingsstoffen uit het voedsel niet volledig kan opnemen.
Warmteallergie daarentegen is een zuiver allergische reactie. Er zijn vier soorten eiwitten die in de tarwekorrel voorkomen: albumines, globulines, gliadines en glutenines.
Er zijn twee primaire vormen van tarweallergie – de gewone variant en een extreme vorm die door oefening veroorzaakte anafylaxie wordt genoemd.
De gewone tarwe-allergie wordt gekenmerkt door:
- diarree
- misselijkheid, braken en mogelijk buikkrampen
- moeilijke ademhaling
- hoofdpijn
- verstopping van de neus
- een jeukende huiduitslag, die gepaard kan gaan met zwelling of netelroos
- zwelling, irritatie en jeuk in de keel en mond
Dit kan vergelijkbaar zijn met zogenaamde ‘bakkersastma’, waarbij de allergische persoon een reactie heeft op ingeademde tarwedeeltjes in plaats van ingenomen tarwe. De symptomen zijn bijna identiek aan die van astma.
Anderzijds is door oefening veroorzaakte anafylaxie vrij gevaarlijk. Dit komt alleen tot uiting als een kwetsbaar persoon binnen een paar uur na het eten van tarwe oefeningen doet. Indien onbehandeld, kan dit leiden tot ziekenhuisopname en zelfs tot de dood. De symptomen zijn onder meer:
- moeilijke ademhaling
- een zwakke en snelle pols
- misselijkheid
- overgeven
Hoe kun je coeliakie of tarwe-allergie laten vaststellen?
Coeliakie en tarwe-allergie kunnen beide alleen door een arts worden vastgesteld. U moet naar uw huisarts gaan, die het onderzoek misschien zelf kan uitvoeren of u kan doorverwijzen naar een specialist.
De diagnose coeliakie is een vrij ingewikkelde procedure en wordt niet zomaar gesteld. In eerste instantie zal de arts een reeks bloedtests laten uitvoeren om antilichamen tegen coeliakie op te sporen. Als uit deze tests blijkt dat u inderdaad coeliakie heeft, kan de arts een biopsie (het wegnemen van een minuscuul monster van uw darmweefsel) laten uitvoeren om te bevestigen of er sprake is van coeliakie.
De eerste diagnose van een tarwe-allergie kan worden gesteld met een huidprik of een IgE-bloedtest. Bij een huidpriktest wordt uw huid aangeprikt of geschuurd met kleine naaldjes die gecoat zijn met specifieke tarweproteïnen. Als er snel roodheid of zwelling ontstaat, is de kans groot dat u allergisch bent voor tarwe. Uw arts kan ook bloedonderzoek bevelen of u vragen om een gedetailleerde voedselgeschiedenis om een tarweallergie te bevestigen.
Welke voedingsmiddelen moeten coeliakiepatiënten vermijden?
Het belangrijkste dat u moet vermijden is tarwe, maar dat is moeilijker dan het klinkt. Een lijst van voedingsmiddelen die tarwe bevatten zou kunnen zijn:
- gerst
- gerstmout
- bulgur
- kippenbouillon
- couscous
- gekraakte tarwe
- durum
- einkorn
- emmer
- farina
- faro
- fu (een veelgebruikt Aziatisch ingrediënt)
- gliadine
Gluten kunnen ook voorkomen als ingrediënt in:
- graham meel
- kamut
- matzo
- bewerkte haver (onbewerkte haver bevat geen gluten)
- rye
- kruidenmixen of -kruiden
- seitan
- semolina
- soba noedels
- sommige saladedressings
- spelt
- Triticale
- Meel
- vegetieburgers die niet specifiek glutenvrij zijn
- tarwezemelen
- tarwekiemen
- tarwezetmeel
Sojasaus, moutazijn en veel andere specerijen bevatten vaak gluten, dus zorg ervoor dat je je etiketten leest! Zoek ook naar glutenvrije haver, want standaardhaver kan tijdens het productieproces besmet zijn geraakt. Hoewel het als veilig wordt beschouwd voor de meeste coeliakiepatiënten, ondervinden sommige mensen toch nadelige reacties op de avenine in glutenvrije haver.
Er zijn verrassend veel voedingsmiddelen die gluten bevatten, waarvan je het nooit zou raden. Bijvoorbeeld worst (worstvlees wordt vaak gemengd met tarwebeschuit voordat het wordt omhuld), sojasaus, droog gebrande noten (als je noten eet, kies dan voor de gezouten of pure varianten), bouillonblokjes, cornflakes en zelfs chocolade. Hoewel veel van deze producten in theorie geen gluten bevatten, moet je toch de etiketten controleren of in de “glutenvrije” afdeling van de supermarkt kopen. Door het productieproces kunnen bepaalde voedingsmiddelen besmet zijn met gluten uit andere producten.
Sommige mensen vermijden bepaalde dranken omdat ze denken dat er gluten in kunnen zitten. Als u van een glaasje houdt, zijn er veel alcoholische en niet-alcoholische dranken verkrijgbaar die glutenvrij zijn. U kunt genieten van een reeks vruchtensappen en -dranken, gearomatiseerde waters, bruisende dranken, evenals cider, port, sherry en wijn, hoewel er een paar glutenvrije bieren worden aangeboden in bepaalde supermarkten.
Wat kun je doen om het leven met coeliakie makkelijker te maken?
Behalve het vermijden van de hierboven genoemde voedingsmiddelen, kunt u overwegen een diëtist te raadplegen en u in te lezen over een glutenvrij dieet.
Hoewel het moeilijk voor u is, kunt u er zeker baat bij hebben alle keuken- en voorraadruimten schoon te vegen om alle sporen van gluten te verwijderen. Als je een gezin hebt, kan dit lastig zijn, maar doe je best en houd levensmiddelen gescheiden om kruisbesmetting te voorkomen. Het is verstandig om oppervlakken en planken schoon te maken voordat u tussen de maaltijden door voedsel gaat bereiden, voor het geval er nog sporen van gluten zijn.
